LINGÜISTICA

Gif Animados Gif Animados Gif Animados Gif Animados Gif Animados Gif Animados Gif Animados Gif Animados Gif Animados Gif Animados Gif Animados

viernes, 10 de mayo de 2013

LA LEYENDA DE LOS MALLKUS JANKKO Y LAYME traducida al aymara

JANQ’U MALLKUMPIN LAYMI MALLKUMPIN SÄWIPA
Jose Luis Lima Mamani(2013)
Lingüística-UPEA
El Alto, La Paz- Bolivia

I
Janq’ump Laymimpi jilïr mallkunakax mä  istallan kuka  misacht’atawjar qunukipataw  purapat  uñthapisis  jan  ch’axwañatak aruskipapxäna.
-Yäqat  janq’u mallku,   kunatakis ch’axwaw atipawimax  wakisispa? Kunatix  jumax jilanakaman  wila  wartataparuw markaman  utjawips utt’ayäsma.  Ayllumamp ayllujamp wilamasipxataps  armasxtati? Jiwasax  pachpa  apu awkiruw yupaychtana,  Nayra achachilanakasas  pachpatänawa.
Janq’u  Mallkux  wali   yäqasiñampiw  jilïr   Laymi  mallkurux ist’atäna, kunatix  jupan arunakapax chuymaparuw purïna. Ukat  Janq’u mallkux  Laymi  mallkun  arunakap  ist’asax   chiq  sasjamaw  p’iqipx  nayraqatar   uñxtayarakïna.
Anqatuqinx  purap  mallkun arkirinakapaw mayamp  ch’axwañ  qalltañatakix  pukaranakapan qutthaptat suyapxäna. Ukampirus mä qawqha pututunakax   yaqhip  ch’axwañ  munir  waynanakan phust’ataw ist’asirakïna.
II
Walja urunakaw  jupanakax   nuwasiwinkapxatäna. Janiw mä tuqits ch’axwankirinakax amtawip phuqhapkatänati, inamay  ñanqha  nuwasiwikitänawa. Sapakutinjamaw  purap  ayllun nuwasirinakapax  jiwarxäna.   Ukhamax ayllunakapanx  warikamakiw  qhipharañampixäna. Kunatix Taqpach chachanakaxa: achachilanaka, waynanaka, wawanakampkunaw  nuwasiwinkapxäna. Uraqinakapas apamukutänwa, ayllunkir  warminakas walpinw chachanak jiwarataparux jachapxäna.
  askichawiruw  puritanapäna. Jach’a jach’  tukuñas   apanukutäñapanwa; Uñisiñas   armatäñapanwa, suma qamawiruw puritäñapana.
Mä urump  arumamp paqar aruskipawitx  niya  inti jalsunkipanw  purap  mallkunakax anqar  mistunipxäna.  Ch’axwawin  jilïr  p’iqinchirinakapas  sapamayniw  mallkuparux muyukiptapxäna. Kunatix  jupanakax  Mallkunakapan mä iwxaparpachaw  nuwasiñ  qalltapxaspäna. Ukampirus, khuyapt’ayir qullan inti tataw markaparux yaqha amuy  uchatäna.
Jilïr  Laymi mallkuw arsüna. Suma qamañar puriñatakiw amparanak  luqtas wali jach’at  arkirinakaparux akham sas arxayäna.
-Jan axsarir qamasan  ayllunkirinaka, wali amuyasis aruskipasaxa, Janq’u  ayllu irpir Janq’u  mallkump nä Layminakan irpiripampix suma  qamañar  puriñatakiw amtapxta. Ukhamarak mä  sapa, wali  ch’amani, jach’a ayllur tukuñatakiw aruskipapxta. Ukatakix purap ayllunkir waynanakax  purap ayllunkir tawaqunakampiw  jaqichasipxani; uk uñacht’ayañatakixa, phuchhajax janq’u mallkun  yuqapampiw jaqichasini. Jupanakan wawapax  jan  tukuskir  suma  qamañasan  chimpupäniwa. Jan kunjamats  t’unjaskirïniwa, kunatix  uka wawan wila sirk’apanw purap ayllun  wilapax sarani.
Purap  ayllunkirinakax thiranqiyaps mutupamp jikthaptayañkamaw p’iqinak aliqapxäna. Nuwasiñ yänaks mä tuqiruw  jaqtapxäna; ukat mallkunakapan iwxanakap  iyaw sasax wali ch’ujukiw sayarxapxatäna.
Purap  mallkun wawanakapas allchhinakapas jaqichasipxatänawa. Ukat uka jach’a ayllux janq’ulaymi sataxatänawa. Uka  sutix Castellano arunx Ancoraimes sasaw sutichataxatäna.  Ukhamax uka sutipax pä  ayllun    jach’a  ayllur  tukutapan  chimpupjamaw  Titicaca qullan quta  thiyan utt’ayatäski.
LEYENDA DE LOS MALLKUS JANKKO Y  LAYME
PAREDES, Candia Antonuio.(1998: 145-147) La leyenda de los Mallkus Jancco y Laime .Leyendas de Bolivia. Tercera Edición. Librería Editorial Popular. La Paz- Bolivia.
I
Los dos ancianos Mallkus: Jankko y Laime, sentados frente a frente alrededor de una servilleta con coca, parlamentaban el armisticio.
-¿De qué valdría tu triunfo, venerable Mallku  Jankko, si tendrías que asentar tu reino sobre los ríos de sangre de tus propios hermanos? ¿Acaso olvidas que tu ayllu y el mío tienen un mismo tronco sanguíneo,  que adoramos al mismo dios y nuestros antepasados fueron los mismos achachilas?
El Mallku Jankko  escuchaba  respetuoso al anciano  príncipe Laime,  y  la palabra  serena de éste  le tocaba el corazón  y movía la cabeza  hacia adelante en señal  de que coincidían en las razones.
Afuera, las dos parcialidades esperaban parapetadas   en sus pukaras  la reiniciación de hostilidades. Uno que otro pututu dejaba   escuchar  su sonido bronco soplado por algún  joven  impaciente  de continuar la lucha.
II
La guerra  había sido larga, cruenta e inútil. Ninguno  de los dos grupos litigantes había podido obtener lo que aspiraba. Los dos ayllus iban diezmándose y pronto se  tornarían en pueblo sólo de mujeres. Todos los hombres: ancianos, jóvenes y niños estaban en pie de guerra. Los campos abandonados y las mujeres en las markas ululaban tristemente las pérdidas.
Había que buscar una solución. Desechar orgullos. Olvidar rencores. Tratar de confundirse en una heredad sin discriminaciones de ningún orden.
III.
Después de parlamentar una tarde y una noche enteras; al despuntar el alba  del nuevo día salieron al campo raso los dos Mallkus. Sus respectivos capitanes le rodearon  inquietos. Habría  bastado una señal de sus jefes para trenzarse en valiente lucha. Pero Inti, el dios bondadoso y compasivo con su pueblo les había inspirado otra actitud.
Laime, el más anciano de los príncipes, tomó la palabra. Levantando las manos en señal de paz, habló fuerte y convincente.
-¡Ayllus aguerridos y valientes, después de parlamentar pacientemente, el Mallku Jankko, señor absoluto del ayllu del mismo nombre, y yo, príncipe de los Laimes, hemos decidido hacer  la paz  y  confundirnos en una sola nación fuerte y  poderosa. Para ello, los jóvenes solteros de ambos ayllus se unirán en matrimonio; mi hija dará el ejemplo  desposándose con el primogénito de Mallku Jankko y el hijo de ambos será símbolo único de nuestra  paz duradera, imposible de romperse porque en las venas de aquél correrá la sangre de los dos ayllus.
Los dos pueblos bajaron la cabeza hasta tocar el pecho con la barbilla, arrojaron a un lado las armas y se mantuvieron silenciosos, aceptando el mandato de sus señores.
Se desposaron los hijos y nietos de los dos mallkus, llevó el nombre de Jankkolaime, cuya voz adaptada a la fonética castellana es Ancoraimes, nombre de una población levantada a orillas del lago sagrado y símbolo de la unión de dos pueblos.

No hay comentarios: